Się pokonsultujmy społecznie

W 2011 roku Komisja Europejska przyjęła komunikat „Unijne ramy dotyczące krajowych strategii integracji Romów do 2020 r.”. Zapoczątkował on konkretne działania, zmierzające do uporządkowanej aktywności w państwach Unii Europejskiej oraz innych państwach Europy, mającej prowadzić do wspierania zmiany sytuacji europejskich Romów. Zakres tej aktywności miał się mieścić w ramach powiązanych ze wspólnymi europejskimi celami uzupełnionymi o cele zawarte w strategii Europa 2020. Zgodnie z założeniami ramowej strategii krajowe cele integracji Romów miały być ściśle powiązane i ustanowione zgodnie z potrzebami oraz z uwzględnieniem różnorodności sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich. Dlatego też pierwszym etapem wdrażania unijnych ram było zgromadzenie i ocena krajowych strategii w 2012 roku.

W Polsce od 2014 (do 2020) roku został uruchomiony kolejny rządowy program dotyczący społeczności romskiej, zasadniczo dobrze oceniony na płaszczyźnie zgodności z zasadami wskazanymi w unijnej strategii, będący kontynuacją poprzednich jego edycji. Wokół jego założeń i realizacji pojawił się romskie głosy krytyczne, samorządowe nadużycia, bezpodstawne oskarżenia polityczne, a jego start nie był udany.

2017 rok – ponad trzy lata przed wytyczonym w założeniach strategii jej czasowym zasięgiem – można uznać za swoisty półmetek realizacji strategii. Tym razem coroczne sprawozdanie Komisji Europejskiej z jej realizacji zostało zastąpione „Przeglądem śródokresowym unijnych ram dotyczących krajowych strategiiintegracji Romów”.

Dlatego też Komisja Europejska zdecydowała się na uruchomienie konsultacji społecznych w sprawie oceny unijnych ram dotyczących krajowych strategii integracji Romów do 2020 r.

Konsultacje są przeprowadzane od lipca do października, wyniki zostaną zbiorczo opracowane i opublikowane, a w ich ramach może wypowiedzieć się niemalże każdy. Grupa docelowa obejmuje przede wszystkim organizacje pozarządowe i międzynarodowe, instytucje, związki wyznaniowe, a także środowiska badawcze i osoby fizyczne, jednak w każdym przypadku ma to dotyczyć tych, którzy są zainteresowani tym obszarem polityki (a nie tych, którzy chcą na przykład uświadomić innych jacy to Romowie są źli).

Celem konsultacji jest zebranie opinii dotyczących wyników i trudności w realizacji krajowych strategii. Szczególnie ważne dla Komisji Europejskiej są opinie dotyczące ram politycznych, instrumentów prawnych i finansowych dotyczących zwalczania dyskryminacji i promowania integracji Romów. Dobrze, że pojawiło się tak wyraźne odniesienie do dyskryminacji, bo to ona jest największym problemem związanym z funkcjonowaniem Romów w XXI-wiecznej Europie.

Odpowiedzi można udzielać w dowolnym języku urzędowym UE, czyli domyślnie i na przykład – po polsku.

W sumie ankieta obejmuje około 28 stron pytań, poza informacjami ogólnymi dotyczącymi respondentów (nasze dane mogą ale nie muszą być opublikowane, jednak muszą zostać podane) pogrupowanych w dwa główne działy i podsekcje:

1. Pytania ogólne

- Przyczyny wykluczenia oraz rola szczebla europejskiego i krajowego w ich zwalczaniu 
- Priorytetowe obszary działania na poziomie europejskim i krajowym
2. Szczegółowe pytania (dotyczące oceny europejskich i krajowych wysiłków na rzecz integracji Romów)
- Pytania dotyczące oceny rozwoju polityki i uzyskanych wyników
- Pytania dotyczące konkretnych osiągnięć i wyzwań w zakresie realizacji ram unijnych i krajowych strategii integracji Romów
- Pytania dotyczące oceny obszarów tematycznych polityki

Przemyślane wypełnienie całości zajmuje sporo czasu, jednak chyba warto to zrobić. Choćby aby się przekonać, co się wie na temat krajowej i wspólnej polityki wobec Romów. Tym bardziej, że rzetelna odpowiedź na wiele punktów wymaga wiedzy, a nawet poszukania danych. Pozostaje jednak także wiele miejsc, gdzie można wyrazić swoją opinię.

Dobrze, że w ankiecie pojawiły się pytania związane z antycyganizmem (zwalczanie antycyganizmu obejmuje zwalczanie postaw wrogich wobec Romów i stereotypów na ich temat, które utrzymują się w większości społeczeństw) i że jest on odróżniany od dyskryminacji jako takiej. Ankieta jest jednolita (poza językiem) dla wszystkich państw członkowskich UE, zatem pojawiają się pytania, które z polskiego punktu widzenia nie mają zasadniczo sensu. Przykładem tego jest choćby:

Poprawił się dostęp Romów prowadzących wędrowny tryb życia do pomieszczeń mieszkalnych (np. do odpowiednich terenów pod obozowiska)

Wiele pytań jest szczegółowych i konsultacje zostały zaprojektowane adekwatnie do momentu realizacji unijnej strategii. Odnoszą się do strategii i działań krajowych, biorą pod uwagę wiele niuansów związanych z sytuacją Romów (podwójne wykluczenie kobiet, przerywanie nauki przez romskie dziewczęta, szkolna segregacja), co pozwoli konsultacjom na w miarę możliwości pełne wnioskowanie różnych aspektach życia Romów w związku z realizacją strategii. Dzięki takiemu pełnemu i obejmującemu wiele dziedzin i obszarów badaniu, jego wyniki będą dobrym (społecznym) uzupełnieniem przywołanego już powyżej dokumentu – „Przeglądu śródokresowego unijnych ram dotyczących krajowych strategii integracji Romów”.

Co z wynikami ankiety poza ich opublikowaniem? Prawdopodobnie ogólne wnioski zostaną uwzględnione w dokumentach strategicznych, być może w formalnej opinii, być może w projektowaniu kolejnych strategii lub zaleceniach. Z pewnością będą służyły skuteczniejszej polityce wobec Romów. A państwa członkowskie się do nich zastosują. Unia Europejska to swoisty klub negocjacyjny, w którym dochodzi do odpowiedzialnego samopodporządkowania się państw członkowskich do wyników negocjacji i ustaleń. Ponieważ państwa członkowskie zasadniczo wiedzą jak się zachować bo dostrzegają sens we wspólnych działaniach, to zastosują się w mniejszym lub większym stopniu i adekwatnie do krajowej sytuacji, do wniosków wypływających z tych konsultacji.

I nie będzie to wynikało wyłącznie z ogólnoeuropejskiego zysku jaki można uzyskać z gospodarczego i społecznego włączenia (aktywizacji/produktywizacji) romskich obywateli państw członkowskich, ale z pełniejszego stosowania zasad i doceniania wartości jakie leżą u podstaw Unii Europejskiej.