Polski program integracji Romów i jego strategiczne podstawy w ramach romskiej polityki Unii Europejskiej

W 2015 roku w pełnym wymiarze będzie realizowany Program integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014-2020.

Jego ogólny kształt i podejście do zagadnień związanych z wykluczeniem Romów i do problemów jakie na co dzień dotykają tej grupy, jest spójny z założeniami UE wyrażonymi w wielu dokumentach programowych i strategicznych.

W ramach tego, wiąże się z porzuceniem pomocy o charakterze doraźnym, natomiast koncentruje się na całościowych i trwałych (przynajmniej takie są założenia) rozwiązaniach  oraz długoterminowych działaniach przynoszących wymierny skutek w dłuższej perspektywie czasu.  

Bardzo istotne – choć omawiane przez Komisję Europejską miejscami w sposób zbyt ogólny, a miejscami zbyt szczegółowy – zagadnienie diagnozy i monitoringu, w polskim wieloletnim programie są opracowane bardzo rzetelnie. A także i efektywniej niż zostało to opisane przez Unię Europejską, a z pewnością staranniej niż uczyniło to niejedno państwo członkowskie w ramach własnych narodowych strategii.

Ponadto o ile w zakresie ramowości ogólnoeuropejskiej strategii wykorzystanie przez Komisję Europejską zasady subsydiarności – przenoszące działania na poziom państw członkowskich – może się wydawać elementem przesuwania odpowiedzialności, o tyle polskie jej wykorzystanie jest związane wyłącznie z lepszą efektywnością działań, poprzez wskazanie na znaczenie samorządowego poziomu lokalnego i społeczeństwa obywatelskiego.

Także w zakresie swojego nadrzędnego celu – integracji Romów – i samego sposobu jej rozumienia, polski program nie odbiega od sposobu podejścia Unii Europejskiej. Nie identyfikuje bowiem integracji z asymilacją, a przenosi ją z płaszczyzny kulturowej do obszaru społeczno-gospodarczego. Całkiem odrębną sprawą jest to, czy w przypadku tej grupy takie rozgraniczenie jest w ogóle możliwe. Większość Romów żyje bowiem na co dzień zatopiona w swojej specyfice kulturowej i to ona jest podstawą ich charakterystycznych zachowań w sferze społecznej i gospodarczej.

Niewątpliwą i bezpośrednią podstawą ogólnego ukształtowania polskiej strategii są Unijne ramy dotyczące krajowych strategii integracji Romów do 2020 r. z 2011 roku. Co prawda zostały one uzupełnione zarówno przez komunikat Komisji Europejskiej omawiający podstawy strategiczne wypracowane przez państwa członkowskie, jak i kolejne komunikaty oceniające roczne działania państw członkowskich, jednak niezmiennym pozostały obszary interwencji (cóż za straszne określenie!), które także znalazły bezpośrednie odzwierciedlenie w polskim programie, stanowiąc podstawę określenia jego zakresu aktywności.

Zatem edukacja – zatrudnienie – zdrowie – mieszkalnictwo, stały się (po raz kolejny zresztą) zgodnie z intencją Komisji Europejskiej, głównymi polskimi obszarami działań (bardzo szczegółowo, perspektywicznie i ze zrozumieniem specyfiki romskiej sytuacji w tych obszarach, zawarte w polskim programie) skierowanymi do Romów w czasowej perspektywie do roku 2020 (i zapewne także dalej). Te cztery składniki (i niedostatki w ich zakresie) stanowią zamknięty krąg zarówno związany z ubóstwem, jak i wykluczeniem, często uzupełniony na poziomie przyczynowo-skutkowym o dyskryminację ze strony narodu tytularnego (ze wszystkimi konsekwencjami takiego rozumienia społeczeństwa głównonurtowego).

Najłatwiej jest go przerwać w obszarze edukacji, co wiąże się z długoterminowością strategii Unii Europejskiej i zakładanych polskich działań.

Nieco gorzej przedstawia się odwołanie polskiego programu do Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwojusprzyjającego włączeniu społecznemu. Ten komunikat Komisji Europejskiej z 2010 roku i cała strategia są wielokrotnie przywoływane w Unijnych ramach, stanowią w zakresie spójności ich podstawę i determinują (w dopasowanym do ostrożnie skalkulowanych możliwości integracji Romów) wyznaczniki efektywności osiągnięcia celu polityki wobec Romów w perspektywie roku 2020, w przywołanych powyżej obszarach.

Jednak w polskiej strategii Europa 2020 literalnie pojawia się jedynie w odniesieniu do walki z ubóstwem a jej znaczenie jest mało uwypuklone. Jednak nieświadome (lub być może co najmniej niewskazane) odwołania do niej można znaleźć w wielu miejscach tekstu polskiego programu.

Znając strategie (lub choćby ich podstawy) pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej, należy stwierdzić, że polska nowa strategia jest bardzo dobrze skorelowana z założeniami polityki wspólnotowej wobec Romów. Nie szkodzi temu nawet skromne odwołanie do Europy 2020, ponieważ o wiele istotniejsze pozostają Unijne ramy.

Pozostaje mieć nadzieję, że konkretne działania, a przede wszystkim ich finansowanie (po części ze środków polskich, a po części ze środków UE) i procedury z tym związane (w szczególności w części dotyczącej środków w ramach nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej, uzależnionej od fantazji urzędników Urzędów Marszałkowskich) nie okażą się zbyt skomplikowane.