25 i Romowie

Niedawno, niedawno temu, i wcale nie w odległej galaktyce, ani też za siedmioma morzami i siedmioma górami, tylko w Krakowie, spotkało się troje naukowców – autorów trzech ważnych polskojęzycznych książek romologicznych i stworzyło wspólnie kolejną publikację.

   

Trójautorska publikacja wpisuje się jednocześnie w kilka nurtów badań romologicznych, spośród których pierwszy – zapisany w tytule, wiąże się z refleksją nad tym, co Romom dało „25 lat wolności”, czyli co nie-Romowie zrobili w tym czasie dla Romów i jak sami Romowie wykorzystali szansę demokratycznej zmiany w europejskich państwach byłego bloku socjalistycznego.

Drugim istotnym kierunkiem – także podkreślonym w tytule – jest perspektywa przyszłości tej mniejszości, która coraz częściej zaczyna pojawiać się w europejskich refleksjach. Wciąż nieśmiało i w bardzo różnorodny sposób, jednak – ze względu na znaczącą dominantę w rzeczywistości europejskiej funkcjonowania Unii Europejskiej i jej rytmu finansowo-strategiczno-programowego – coraz wyraźniej. Wiąże się to oczywiście nie tylko z pytaniem o przyszłość po(i nowoczesnego) kształtu tożsamości romskiej, czy miejsca Romów w Europie i w jej społeczeństwach, poddawanych naciskowi nie(raso)kaukaskich migrantów. Ze względu na kontekst Unii Europejskiej istotne w tym zakresie są także takie zagadnienia jak będą wyglądały kwestie wspierania finansowego integracji Romów i tego jak Unia Europejska oceni własną strategię ramową, a także jej realizację przez państwa członkowskie, co będzie miało wpływ na decyzję o jej ewentualnym kontynuowaniu i ostatecznym kształcie. Ściśle określona perspektywa w tym obszarze sięga bowiem tylko do 2020 roku.

Publikacja jest efektem/wiąże się/została przygotowana w ramach projektu o takim samym tytule, realizowanego od 2014 roku w ramach komponentu „pamięci europejskiej” unijnego programu „Europa dla obywateli”, przez krakowską fundację Dialog Pheniben, która w zakresie swojej szerokiej działalności wydaje między innymi kwartalnik społeczno-kulturalny „Dialog-Pheniben”.

Założenia projektu znalazły swoje źródło, w fragmencie exposé pierwszego premiera wolnej Polski – Tadeusza  Mazowieckiego, który powiedział, że Polska to także ojczyzna mniejszości narodowych. W ramach projektu zrealizowano wiele różnorodnych działań (w tym artystycznych i skierowanych między innymi do dzieci) oraz przygotowano filmy, w których wypowiadali się europejscy aktywni romscy liderzy. Znalazło to zresztą swoje odzwierciedlenie w książce.

Często różne nieszczęścia dotykają publikacji poprojektowych. Bywają złe, słabe, błędne, pisane na siłę, niemerytoryczne… Tak jednak NIE JEST w przypadku książki autorstwa Sławomir Kapralski, Małgorzata Kołaczek, Joanna Talewicz-Kwiatkowska.

Niewątpliwie jest to publikacja naukowa, która chyba w najmądrzejszy sposób zastosowała dziesiątą z „10 Common Basic Principles forRoma Inclusion” (przywołanych w książce jako 10 Wspólnych Zasad Podstawowych), mówiącą w uproszczeniu o współudziale Romów i odsyłającą do hasła „nic o nas bez nas”. Być może nawet po raz pierwszy w polskiej romologicznej rzeczywistości, ci spośród Romów zaangażowanych w powstanie tej publikacji, którzy są naukowcami przygotowali do niej wkład naukowy, a ci którzy są romskimi liderami wzbogacili ją nie poprzez sztucznie kreowane teksty mające być tekstami naukowymi (a nimi nie będącymi), ale poprzez bardzo dobrze przeprowadzone wywiady, stanowiące bardzo ważny merytoryczny składnik tej publikacji. Oczywiście wynika to w znacznym stopniu z kształtu projektu, który był realizowany dając podstawę do tego opracowania, jednak pozwoliło to uniknąć niewątpliwie nienaturalnego kategoryzowania tekstów (w tym przypadku formułowanych w wywiadach jako odpowiedzi na pytania) autorstwa znanych i aktywnych Romów. A trzeba przyznać, że grono to jest znakomite.

Nie chodzi tu o streszczanie całej publikacji, jednak trzeba zaznaczyć, że poza wywiadami z liderami, autorzy opracowali trzy rozdziały. Ostatni z nich jest silnie i interpretacyjno-wnioskowo związany z wypowiedziami liderów i w znacznym stopniu odnosi się do przyszłości Romów, pierwsze dwa przedstawiają perspektywę historyczną. Jeden stawia śmiałą, ale w pełni uzasadnioną tezę o wspomagającej sprawczości komunizmu i nazizmu w obszarze wzmocnienia powstania i rozwoju międzynarodowego ruchu Romów, drugi zaś koncentruje się na politologiczno-instytucjonalnym aspekcie mobilizacji Romów na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat.

To jednak nie wszystko, gdyż można stwierdzić, że ta trójautorska publikacja autorów ma jednak ich więcej. I nie dotyczy to jedynie wywiadów z liderami. Przedmowę do publikacji przygotował prof. Lech Mróz, a wprowadzenie opracował dr Márton Rövid. Dzięki temu ta bardzo interesująca publikacja została wzbogacona o dwa świetne teksty naukowe – obydwa ściśle związane z romską mobilizacją (narodową, etniczną, tożsamościową, instytucjonalną).

W efekcie książka jest jednocześnie i swoiście nierówna i bardzo spójna merytorycznie. Jeśli – jak się może wydawać – odchodzi w tekstach od ścisłego zakresu tematycznego określonego w tytule, to jest to jedynie odejście pozorne. Jest monograficzną jednolitą całością, jednak aby to móc ocenić i odczuć, nie należy jej składników interpretować odrębnie, lecz odbierać je w całości, najlepiej czytając całość „na raz”. Warto.

Pełna (naukowa) wersja recenzji książki prof. Sławomira Kapralskiego, dr Małgorzaty Kołaczek oraz dr Joanny Talewicz-Kwiatkowskiej „Kierunek: przyszłość. 25 lat wolności a Romowie”, ukaże się w tegorocznym wydaniu rocznika „Studia Romologica”.