Etniczna mobilizacja Romów

Etniczna mobilizacja jakiejkolwiek grupy przejawia się najczęściej na płaszczyźnie wewnętrznej poprzez intensywniejsze odwoływanie do tradycji, wyraźniejsze manifestowanie jej przejawów na zewnątrz, a także wskazywanie na cechy konstytuujące jej jedność. Na zewnątrz natomiast jest ona postrzegana poprzez zwiększoną aktywność organizacji i liderów grupy, poprzez udział w sformalizowanych działaniach i dążenie do jak największego wpływu na swoje przyszłe losy – choćby poprzez możliwość cząstkowego choćby kształtowanie polityki państwa wobec konkretnej mniejszości.

W przypadku Romów dochodzi jedynie do tego drugiego – zewnętrznego przejawu etnicznej mobilizacja, ponieważ nigdy nie porzucili oni swoich uwarunkowanych kulturowo tradycji i zawsze pozostawały one dla nich podstawą utrzymania odrębności ich społeczeństwa.

Pojawienie się zjawiska zwiększonej aktywności mniejszości (nie tylko etnicznych) jest naturalnym zjawiskiem towarzyszącym procesom integracji ponadnarodowej. Tak też dzieje się w przypadku integracji europejskiej.

W przypadku Romów można także brać pod uwagę drugą przyczynę. Zwiększone na przełomie wieków a całkowicie zintensyfikowane na przestrzeni ostatnich 7 lat zainteresowanie tą grupą przez Unię Europejską a także różnorodne organizacje międzynarodowe i ponadnarodowe nie tylko zwiększyło możliwości sformalizowanych działań Romów, ale i po prostu dało podstawę do odpowiedzi z ich strony na większą uwagę jaką się im poświęca.

W swojej książce z 2014 roku wydanej przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego – „Etniczna mobilizacja Romów. Polska. Słowacja. Węgry” – dr Małgorzata Kołaczek podjęła tematykę etnicznej mobilizacji Romów w perspektywie europejskiej. W szczególny sposób skoncentrowała się przy tym na sytuacji i doświadczeniach Romów z trzech wymienionych w tytule państw.

Autorka – związana zawodowo z Uniwersytetem Jagiellońskim – jest doktorem nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce. Jest także współzałożycielką Fundacji Dialog-Pheniben i jest sekretarzem redakcji romologicznego „Dialog-Pheniben”.

Publikacja ma kilkaset stron, ponad 300 pozycji bibliograficznych, 800 przypisów i została opracowana w oparciu o rozprawę doktorską autorki.

Dr Małgorzata Kołaczek stawia w swojej monografii – udowodnioną w jej tekście hipotezę, że zakres i kształt etnicznej mobilizacji Romów został ukształtowany przez proces największego rozszerzenia Unii Europejskiej i to ona sama ma na niego najbardziej inspirujący wpływ. Bez złudzeń wskazuje przy tym na jedne z głównych czynników zdecydował o poszerzeniu możliwości stojących przed Romami – a mianowicie fundusze pochodzące z programów Unii Europejskiej, umożliwiające podejmowanie przez Romów różnorodnych działań.

Książka ta jest – jak większość przeglądowych opracowań romologicznych – interdyscyplinarna i wiąże tematykę politologiczną z badaniami etnicznymi i kulturowymi. Jest to zrealizowane zarówno na płaszczyźnie merytorycznej, jak i metodologicznej.

Wpisuje się także w nurt zainteresowania kształtowaniem polityki państwowej i polityki Unii Europejskiej wobec Romów. Jej poziom merytoryczny pozwala ją umieszczać w grupie trzech najważniejszych – powstałych w ciągu ostatnich trzech lat – monograficznych publikacji opisujących te zagadnienia. Pozostałe dwie to Wpływ aktywności finansowej UniiEuropejskiej na położenie społeczne Romów w Polsce oraz Unia Europejska i Romowie. System wobec mniejszościetnicznej.

W książce autorka kolejno określa zakres analizy i uzasadnia wybór państw poddanych dokładniejszemu badaniu (wstęp), wprowadza i szeroko omawia kluczowe dla wywodu pojęcia (rozdział pierwszy), charakteryzuje specyfikę historii Romów w Europie i trzech wybranych państwach (rozdział drugi), ukazuje społeczno-ekonomiczny i społeczno-demograficzny wymiar sytuacji Romów na przestrzeni ostatnich 25 lat (rozdział trzeci). W czwartym rozdziale koncentruje się na unijnych wartościach i mechanizmach pozwalających na etniczną mobilizację w ramach systemu Unii Europejskiej, szczególne znaczenie przypisując polityce antydyskryminacyjnej, ochroną mniejszości i różnorodnym formom wspierania romskiej reprezentacji społecznej. Ostatnie dwa rozdziały skupiają się na przejawach etnicznej mobilizacji Romów, przy czym pierwszy z nich jest opartym o źródła bibliograficzne omówieniem, a drugi prezentacją wyników badań (wywiadów) 16 romskich liderów z obszaru Europy Środkowej.

Monografia uzupełnia istniejące polskojęzyczne opracowania, dotyczące różnorodnych aspektów polityki Unii Europejskiej wobec Romów i wprowadza treści, które w innych wydawnictwach nie były poruszane.

Jednak sięgając po tę książkę, należy mieć na uwadze, że żadna romska organizacja i żaden romski lider nie reprezentuje całej mniejszości, a poglądy przez nich wyrażane mogą odbiegać od średniej charakterystycznej dla tej grupy.

Poza tym trzeba mieć na uwadze, że wobec kilkuset lat radzenia sobie Cyganów z tym co oferowała im Europa, aktualne działania Unii Europejskiej są zjawiskiem chwilowym i nie można na podstawie ich zakresu i intensywności wnioskować o tym jaka będzie przyszłość Romów w Europie.