Prozdrowotne rekomendacje strategiczne

Komunikat Komisji Europejskiej z 2017 roku (Przegląd śródokresowy unijnych ram dotyczących krajowych strategii integracji Romów) przypomniał, że już całkiem niedługo trzeba będzie określić nowy, lepszy, zreformowany i dopasowany zarówno do wniosków z praktyki ostatnich kilku lat, jak i nowych – jeszcze nieujawnionych – wyzwań kształt romskiej wspólnej strategii wykraczającej poza 2020 rok. Uzupełnieniem analiz, wniosków i decyzji horyzontalnych przedstawionych w tym dokumencie były konsultacje społeczne w sprawie oceny unijnych ram dotyczących krajowych strategii integracji Romów do 2020 r.

Jednak nie są to jedyne działania podejmowane w Europie na rzecz określenia tego jak powinna wyglądać romska strategia EU2020+. Na jej temat – mając nadzieję, na wpływ na jej ostateczny kształt i uwzględnienie słusznych (zawsze) postulatów, wniosków, wyników badań i nacisków grup interesu – wypowiadają się także organizacje pozarządowe, ponad- i międzynarodowe.

W 2017 roku Open Society Foundation przygotowała niezbyt obszerny, jednak względnie konkretny raport Revisiting the EU Roma Framework:Assessing the European Dimension for the Post-2020 Future. Przyszłe kierunki wykrozystania funduszy strukturalnych w ramach romskiej strategii (Promoting the use of ESI Funds for Roma inclusion. A glance at EU Roma’s eight years of work and how Roma inclusion is considered in the 2014-2020 programming period) opracowany został przez EURoma Network (European Network on Social Inclusion and Roma under the Structural Funds). W przyszłości, do określenia kształtu nowej romskiej strategii będą brane pod uwagę zarówno coroczne krajowe sprawozdania z realizacji założeń unijnej strategii, kierunek zmian wprowadzanych w zrewidowanych w ostatnim czasie strategiach poszczególnych państw (np. strategia irlandzka), a także różnorodne raporty krajowe opisujące sytuację Romów w wymiarze lokalnym.

Pytanie o przyszłość Romów, a właściwie przyszłe plany działań wobec tej grupy po 2020 roku wpisuje się w europejskie niepokoje dotyczące sytuacji społecznej i gospodarczej Europy. Cezura czasowa 2020 roku wynika po części z planów UE (łącznie z  postlizbońską strategią E2020), a po części z naszego ludzkiego zamiłowania do okrągłych dat, w których zapisie da się dostrzec jaką wizualną lub matematyczną regułę. Rok 2000 nie przyniósł szczególnej i rewolucyjnej zmiany, choć w ciągu ostatnich niemalże 20 (burzliwych) lat doszło do wydarzeń, które wpłynęły na aktualną sytuację i przyszłość Europy i świata. Jednak powracając do Sytuacji Romów w Unii Europejskiej, rok 2020 wiąże się z nową strategią i konieczną rewizją nie tylko E2020, ale także i wieloletniego budżetu EU. Jego zakres i kształt zdecydują o kierunku w jakim kolejnych latach podążą państwa wspólnej Europy.

Nie można się zatem dziwić, że w rozważania na temat tego jakie powinny być cele i sposoby realizacji proromskich strategii zaangażowane są także organizacje o konkretnym i specyficznym profilu działania. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby i one mogły opracowywać sugestie i rekomendacje dla przyszłej strategii i jej realizacji. Tak też jest i w przypadku European Public Health Alliance.

Ta pozarządowa organizacja działająca od 1993 roku łączy na poziomie ponadnarodowym zrzeszonych pacjentów, profesjonalistów, sieci współpracy, a jej celem jest podniesienia poziomu zdrowia i wzmocnienie znaczenia zdrowia publicznego w Europie. Należą do niej liczne organizacje krajowe i międzynarodowe. Polskę reprezentuje w niej Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych.

EPHA opracowało pięć kluczowych zaleceń dla Komisji Europejskiej, rządów krajowych i społeczeństwa obywatelskiego, mających na celu zaprogramowanie doskonalszego kształtu przyszłej romskiej strategii Unii Europejskiej. Nie jest niespodzianką, że odnoszą się one do kwestii zdrowotnych. Jednak zasugerowane w nich mechanizmy mogą dotyczyć także innych obszarów wrażliwych.

Pierwsza – przydługa – rekomendacja jest skierowana wyłącznie do Komisji Europejskiej i dotyczy tego, aby – z poszanowaniem demokratycznej debaty i doceniając aktywność społeczeństwa obywatelskiego – Komisja Europejska już w 2018 roku wzięła pod uwagę kwestie zdrowotne Romów, doceniając przy tym kwestie wczesnego rozwoju dziecięcego. Powinno to skutkować określeniem jasnego stanowiska Komisji Europejskiej w tym obszarze i klarownymi wytycznymi dla przyszłej strategii.

W tym miejscu nie sposób nie odwołać się do wcześniejszych działań EPHA. Organizacja ta bowiem problematyką zdrowia Romów (w tym dzieci) zajmuje się od dawna. Jednym ze skutków aktywności Europejskiego Stowarzyszenia Zdrowia Publicznego było opracowanie raportu Health and Early Childhood Development in Roma Communities. A Document Analysis of European Union and National Policy Commitments in the National Roma Integration Strategies. To ten dokument, wraz z odpowiedzią EPHA na ocenę Komisji Europejskiej krajowych strategii (Bułgaria, Węgry, Rumunia, Słowacja, Macedonia) może stanowić podstawę do określenia stanowiska Komisji Europejskiej w zakresie kwestii zdrowotnych w przyszłej strategii. Podjęcie tego tematu już w tej chwili, pozwoliłoby na przeprowadzenie szerokiej i bardzo konkretnej dyskusji pomiędzy praktykami ochrony zdrowia i systemem decyzyjnym Komisji Europejskiej.

Dwie kolejne rekomendacje odnoszą się do państw narodowych. Pierwsza z nich mówi o konieczności analizy krajowych skutków uznania znaczenia problematyki zdrowotnej i kwestii wczesnego rozwoju dzieci (Early Childhood Development) ze względu na przyszłą krajową strategie na rzecz Romów. Twórcy rekomendacji podkreślają niesprawność dotychczasowego mechanizmu koncentrującego się na dostępie do usług publicznych, a pomijającym zasadniczo konkretne problemy zdrowotne – ściśle związane ze specyfiką danej społeczności. Kolejna rekomendacja odnosi się do oczekiwania wprowadzenia skutecznych mechanizmów, które w praktyce pozwoliłyby na przyniesienie Romom wymiernej korzyści w zakresie opieki zdrowotnej. Powinno to dotyczyć zarówno wdrażania, jak i monitorowania realnych postępów.

Czwarta rekomendacja dotyczy Komisji Europejskiej i państw członkowskich. Przede wszystkim odnosi się do wzmocnienia przywołanych wcześniej mechanizmów monitoringu, a przede wszystkim koordynowanych na poziomie wspólnotowym mechanizmów gromadzenia danych krajowych, mających skutkować wzmocnieniem efektywności działań w zakresie ochrony i poprawy zdrowia Romów.

Ostatnia rekomendacja jest skierowana do Romów, społeczeństwa obywatelskiego i organizacji pozarządowych. Zachęca ona do włączenia się we wsparcie Joint Statement I Pledge for a future EU Roma Framework which delivers. W tej rekomendacji znajduje się ważna dodatkowa informacja – trzeba mówić o Romach i przyszłej strategii, aby Unia Europejska nie porzuciła zajmowania się tym tematem i nie zamroziła, nie uwsteczniła, nie porzuciła, nie zaczęła lekceważyć tej tematyki i tej mniejszości.

Rekomendacje te wydaj się niezbyt zręcznie skonstruowane i jednocześnie i zbyt szczegółowe i zbyt ogólne, jednak odwołują się mocno do innych – po części wspomnianych już – opracowań i działań EPHA. Dopiero w ich świetle nabierają one głębszego sensu, stają się jasne i w swoich zamierzeniach – efektywne. Uzupełniając zestaw owych uzupełniających opracowań, warto jeszcze przywołać katalog tematyczny zaleceń naprawczych dotyczących zdrowia Romów w Europe https://epha.org/remove-barriers-to-tackle-the-roma-public-health-emergency, na które jeszcze w 2016 roku zwróciła uwagę ta organizacja, powołując się przy tym na kryzys zdrowia publicznego Romów.

W sumie biorąc pod uwagę zakres zmian, kierunek wzmacniania strategii i ogólną panoramę innoautorskich cząstkowych rekomendacji dotyczących zdrowia Romów, podjęte przez EPHA inicjatywy naprawdę powinny stać się bez zbędnej zwłoki podstawą do przygotowywania przez Komisję Europejską planów w zakresie tematyki zdrowotnej romskiej strategii EU2020+.

Problematyka zdrowia Romów jest szczególnie istotna w zakresie zdrowia kobiet i dzieci, co podkreśla w swych opracowaniach EPHA. Jest to przynajmniej po części zgodne z jednym z dwóch wytyczonych przez Komisję Europejską obszarów horyzontalnych przyszłej strategii ramowej – Promowanie uczestnictwa Romów i wzmocnienie pozycji kobiet, młodzieży i dzieci pochodzenia romskiego. W świecie demokracji, wolności, pokoju, europejskich wartości to właśnie kobiety i dzieci stanowią o przyszłości każdej społeczności i narodu.