Audytorzy i inni z Unii

Unia Europejska po wytyczeniu jedynej słusznej i efektywnej drogi prowadzącej do pełnej szczęśliwości Romów w Europie i rozwiązania ich wszystkich problemów, znacząco ograniczyła ilość dokumentów związanych z tą grupą etniczną.

Kierunek ten został określony w strategii przyjętej komunikatem Komisji Europejskiej w 2011, która od 2012 roku jest realizowana w perspektywie do 2020 roku jako ramowe zasady i wskazówki postępowania wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej . To że strategia jest jedyna i słuszna wiąże się z jej zakładaną efektywnością, wynikającą ze stanowiska, że skoro Unia Europejska przyjęła konsultowaną wieloinstytucjonalnie strategię, opierającą się na zasadach spójności społecznej i gospodarczej, a także na fundamentalnych, demokratycznych wartościach europejskich. W znacznym stopniu jest to jednak myślenie życzeniowe i nie tylko – tradycyjnie – strategia ta spotyka się z krytyką ze strony amerykańskiej (w tym The Open Society Institute), ale także ze strony Rady Europy, europejskich instytucji (w tym pozarządowych) i romologów. Choć ogólne kierunki działania strategii wydają się być słuszne, można dopasowywać jej realizację do konkretnej sytuacji panującej w każdym państwie członkowskim (i kandydującym), to jednak przyjmuje ona za swoja podstawę założenia, które nie sprawdzają się w europejskiej rzeczywistości. Problemem jest choćby przyjęcie, że chodzi o rozwiązanie problemów Romów (a nie problemu jaki ma z nimi społeczeństwo większościowe), że ich zaangażowanie w działania w ramach strategii zmieni ich życie zgodnie z tym czego oczekują, że wykluczenie jest ich największym problemem, a przede wszystkim przyjmowanie, że dyskryminacja zniknie jako efekt prawidłowej realizacji strategii, zamiast przyjąć, że to ona jest głównym problemem i że to od zmiany społeczeństwa dominującego należy zacząć, a po likwidacji dyskryminacji zmieni się także sytuacja Romów.

2016 rok można uznać, za półmetek realizacji strategicznych założeń Unii Europejskiej wobec Romów, co może skłaniać instytucje unijne do nieco szerszej legislacyjnej aktywności w tym zakresie tematycznym. Po masowej produkcji dokumentów u ich początku, jedynie Komisja Europejska corocznie publikuje – na podstawie informacji uzyskiwanych z państw członkowskich – ocenę ich realizacji, uzupełnianą o wskazówki mające podnieść efektywność działań państw członkowskich. Uzupełnieniem tych dokumentów o wiele bardziej praktyczne i szczegółowe dokumenty robocze służb Komisji. W 2015 roku nie został on przygotowany/upubliczniony.

W 2016 roku dokument służb roboczych Komisji został przyjęty, a ponadto sprawozdanie zostało w swym zakresie poszerzone o zalecenia Rady w sprawie skutecznych środków integracji Romów w państwach członkowskich – 2016.

Wiąże się to z zaleceniem Rady z  dnia  9  grudnia  2013  r. w  sprawie  skutecznych  środków  integracji  Romów  w  państwach  członkowskich (2013/C  378/01) i jest pierwszym tego typu wzmocnieniem dokumentu Komisji Europejskiej oceniającego wdrażanie unijnych ram. Poszczególne składniki zalecenia zostały odniesione do państw członkowskich w ramach czterech głównych obszarów strategii. Jednak bardzo pozytywne jest to, że na pierwszym miejscu znalazły się odwołania do walki z dyskryminacją i analiza zaleceń dotyczących tego problemu. Źle się stało, że Polska nie wdrożyła żadnego ze środków zalecanych przez Radę w tym zakresie. Niewątpliwym natomiast pozytywnym elementem polskich działań jest wprowadzenie jednego z najważniejszych składników w obszarze edukacji – zwiększenie dostępu do wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi oraz podniesienie ich jakości.

Choć Polska nie jest w szczególnych sposób ani chwalona ani piętnowana w komunikacie Komisji Europejskiej, to jednak w dokumencie roboczym służb Komisji pojawia się odwołanie wskazujące na nieprawidłową transpozycję do polskiego porządku prawnego zapisów decyzji ramowej Rady 2008/913/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych w związku z kryminalizacją mowy nienawiści i zbrodni nienawiści (przestępstw z nienawiści).

W tym roku został także opublikowany obszerny dokument przygotowany przez Europejski Trybunał Obrachunkowy (European Court of Auditors).

Omówienie tego sprawozdania specjalnego Unijne inicjatywy polityczne i wsparcie finansowe na rzecz integracji Romów – w ostatnim dziesięcioleciu osiągnięto istotne postępy, potrzebne są jednak dodatkowe działania w terenie pojawiło się w notatka prasowych Trybunału, a także na jego kanale na YouTube, gdzie zamieszczono wywiad z jednym z członków Trybunału – Henri Grethenem.

Najlepszym podsumowaniem całego – szczegółowego w wielu obszarach – dokumentu jest stwierdzenie, które znalazło się w jego tytule potrzebne są jednak dodatkowe działania w terenie. Nie należy się jednak koncentrować na sformułowaniu osiągnięto istotne postępy, gdyż wszystkie instytucje unijne podkreślają że sytuacja Romów w państwach Unii Europejskiej co najmniej się nie poprawiła (ulega natomiast w wielu obszarach pogorszeniu), a postępy wiążą się raczej z jakąkolwiek koncentracją unijnych (i krajowych) instytucji na tematyce romskiej, z przeznaczaniem środków na ich włączenie/integrację, na realizacji inicjatyw o charakterze politycznym, a nie na efektywności jakichkolwiek działań i osiąganiu postępu mierzonego realną (i legendarną) zmianą.

Raport powstał w ramach planu Europejskiego Trybunału Obrachunkowego badającego poszczególne obszary działania Unii Europejskiej przede wszystkim pod kątem zarządzania. Kryteria do jakich się w nim odnosi dotyczą zagrożenia dla wykonania zadań, poziom kosztów, perspektywy zmian oraz interesu politycznego i społecznego. Obejmuje on okres 10 lat (odrywa się zatem od samej realizacji najdoskonalszych ze strategii), a audytorzy podczas jego opracowywania wizytowali cztery państwa członkowskie szczególnie wrażliwe w związku z romską mniejszością etniczną: Bułgarię, Hiszpanię, Rumunię oraz Węgry.

Ważnymi elementami wniosków z dokumentu jest wskazanie na konieczność zwiększenia (efektywności) wykorzystania środków pochodzących z UE, a także – o wiele bardziej problematyczne niż w przypadku innych mniejszości etnicznych – brak szczegółowych różnorodnych danych statystycznych na temat Romów.

Pozytywne jest to, że w sprawozdaniu znalazły się słuszne zalecenia (poza tymi skierowanymi do państw członkowskich) dla Komisji Europejskiej. Między innymi dotyczyły one konieczności wypracowania (we współpracy z państwami członkowskimi) jednolitych metodologii monitorowania zmian stopnia integracji społecznej Romów. Inna uwaga wiąże się z dostrzegalnym w przypadku publikowania przez Komisję Europejską corocznych ocen realizacji strategii, niskim poziomem jej reaktywności na szczegółowe raporty krajowe i sprowadziła się do stwierdzenia, że Komisja powinna lepiej (w pełni) wykorzystywać informacje pochodzące z państw członkowskich dotyczące skutecznych środków w zakresie integracji Romów.

Spośród wskazanych dokumentów najbardziej interesującym (za sprawą swej oryginalności i szczegółowości) wydaje się być dokument Trybunału Obrachunkowego.

Biorąc pod uwagę to, że okres programowania unijnych ram integracji Romów kończy się już za 4 lata, a jak dotąd nie wykazały się one praktyczną efektywnością powiązaną ze zmianą społeczną, można przypuszczać, że jeszcze w tym roku mogą pojawić się kolejne interesujące dokumenty innych instytucji Unii Europejskiej.