European Roma Institute

Open Society Institute (Open Society Foundation) Georga Sorosa – fundacja działająca na całym świecie, której celem jest promowanie praw człowieka, demokracji i reform społecznych oraz gospodarczych wpływających na poprawę życia ludzi – od niemal dwóch lat podejmuje działania zmierzające do utworzenia European Roma Institute (for Arts and Culture). Inicjatywa ta ma być realizowana wraz z Radą Europy, przy poparciu i we współpracy z licznymi organizacjami romskimi lub działającymi na rzecz Romów o zasięgu krajowym lub europejskim. Są one zrzeszone w Alliance for the European Roma Institute.

Zgodnie z założeniami misją ERI ma być misją podnoszenie poczucia własnej wartości Romów i zmniejszania uprzedzeń wobec tej grupy poprzez promocję i upowszechnianie romskiej sztuki, kultury, historii i tradycji. Narzędziami do realizacji tak przyjętych celów ma być budżet – zabezpieczony na 5 lat rozruchu – a także konkretnie przyjęte formy działania wykorzystujące media, wspierające lokalne romskie organizacje, oddziałujące na politycznych partnerów i publiczne autorytety.

Powstanie koncepcji ERI trwało ponad rok i wiązało się z wieloma (owocnymi) spotkaniami, przyjętymi deklaracjami, dokumentami oraz konkluzjami. Pełna (jak dotąd) chronologia tworzenia kształtu tej instytucji została esencjonalnie opisana na witrynie European Academic Network on Romani Studies.

Po dokładniejszym zapoznaniu się z dokumentami dotyczącymi powołania ERI można by się zastanawiać czy Europa (a właściwie europejscy Romowie) potrzebuje kolejnej inicjatywy, która będzie się koncentrowała szczególnie na problematyce ich dziedzictwa kulturowego (szczególnie w zakresie jego promocji i upowszechniania).

Z pewnością argumentem przemawiającym za powstaniem ERI są środki finansowe pochodzące z fundacji Georga Sorosa. Ponadto OSI od dawna zajmowało się problemami Romów w Europie współdziałając z europejskimi instytucjami między innymi w ramach European Roma Rights Centre, Decade of Roma Inclusion2005-2015, czy choćby Roma Education Fund.

Jednak tworzenie nowej inicjatywy – o zupełnie odmiennym profilu działania i to najsilniej związanej z Open Society Institute – wskazuje na pewną zmianę w podejściu tej fundacji i dostrzeżenie potrzeby podjęcia tak ukierunkowanych działań.

Być może wynikają one ze złej oceny unijnej strategii często podkreślanej przez OSI. Być może wiąże się z refleksją dotyczącą efektywnego włączania Romów w główny nurt życia Europy, podjętą w ramach Decade of Roma Inclusion 2005-2015.

W ramach European Roma Institute z pewnością będzie promowane podejście amerykańskie. Zatem demokracja, pozytywne wzory rozwiązywania problemów międzykulturowych, prawa człowieka, ale jednak w nieco innym ujęciu i jednak innej tradycji, niż jest to przyjęte na gruncie europejskim. Nawet biorąc pod uwagę zakładaną – wysoką – efektywność działań ERI.

Specyficznym przykładem takiego innego podejścia jest choćby konsekwentne używanie przez amerykańskich naukowców określania Porajmos (wprowadzonego przez romologa światowej sławy – Iana Hancocka) na zagładę Romów podczas II wojny światowej, podczas gdy bliższym Romom i z ich punktu widzenia bardziej pasującym semantycznie jest Samudaripen.

Jednak wątpliwości jest o wiele więcej. Nic zatem dziwnego, że pojawiły się zarówno pogłębione choć popularne uzasadnienia tworzenia ERI

wyraźne i dokładne głosy poparcia

a także twarda krytyka.

Powstanie ERI jest już przesądzone, a jaka będzie praktyka działalności instytutu i efekty – pokaże czas. Pozostaje mieć nadzieję, że jednak będą one pozytywne dla Romów.

Bo przecież taki jest główny cel jego powołania.