Ukraińska strategia

Pod koniec sierpnia w miejscowości Łoszczyniwka (Loshchynivka/Лощинівка) na Ukrainie (10 km od granicy z Rumunią) doszło do tragedii.

Została zamordowana 8-letnia dziewczynka. Sprawcą okazał się jedne z młodych Romów zamieszkujących tę miejscowość. Wspólnot mieszkańców wsi podjęła decyzję o wysiedleniu wszystkich Romów (około 50 osób). W obliczu tak drastycznej sytuacji trudno się dziwić takiej reakcji. Pomimo tego, że była decyzja ta nie miała podstaw prawnych, zarówno lokalne władze, jak i Romowie podporządkowali się jej.

Spotkało się to z krytyką ze strony ukraińskiego rzecznika praw człowieka podkreślającego dyskryminacyjne działanie władz lokalnych i niewypełnianie założeń rządowej Strategii na rzecz ochrony (bezpieczeństwa) i integracji z ukraińskim społeczeństwem mniejszości romskiej do 2020 roku (Стратегія захисту та інтеграції в українське суспільство ромської національної меншини на період до 2020 року).

Ukraińska strategia integracji Romów została ustanowiona wiosną 2013 roku rozporządzeniem prezydenta, a plan jej realizacji przyjął Gabinet Ministrów Ukrainy 11 września tego samego roku.

Już samo pojawienie się w jej tytule perspektywy do 2020 roku wydaje t jej, jak i Rady Europy podkreślone jest także w tekście strategii.

Ukraiński prawodawca dostrzega, że zakres problemów dotyczących Romów na Ukrainie (w sumie 47 600 osób według spisu z 2001 roku, a według innych danych nawet 400 000 osób) jest zbliżony do innych państw. Dotyczy zatem wykształcenia, zatrudnienia, dostępu do opieki zdrowotnej i mieszkalnictwa. Jednak dodatkowo podkreślona jest także kwestia posiadania dokumentów tożsamości, z czego można wnioskować, że większość ukraińskich Romów nie tylko ich nie posiada, ale także nie rejestruje się w żadnych urzędach (choćby od razu po urodzeniu). W przypadku większości państw Unii Europejskiej problem ten nie przyjmuje aż takiej skali i nie jest aż tak mocno podkreślany zarówno w strategii ramowej, jak i w programach krajowych.

Celem strategii jest określenie zasad ochrony i integracji w społeczeństwie ukraińskim mniejszości romskiej poprzez zapewnienie równych praw i możliwości uczestnictwa w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym państwa, a także zacieśnienie współpracy ze stowarzyszeniami Romów. Odpowiada on założeniom przyjmowanym w państwach Unii Europejskiej, a odwołanie do organizacji pozarządowych wskazuje na pozytywny kierunek rozwoju Ukrainy i dążenie do demokratyzacji życia na jej obszarze. To co dodatkowo zwraca uwagę, to zapisany także w tytule strategii czynnik ochrony mniejszości romskiej, co nie pojawi się bodajże w żadnej krajowej strategii państw członkowskich Unii Europejskiej.

Ważne znaczenie w strategii zajmuje także kwestia zagwarantowania potrzeb kulturalnych Romów, zachowanie ich specyfiki kulturowej (oraz jej przejawów) a także jak najszersze promowanie tego elementu poprzez media. Może to co prawda utrwalać folklorystyczny wizerunek szczęśliwych Cyganów, jednak nie stanowi jedynego elementu działań, zatem może stanowić słuszne uzupełnienie aktywności w ramach istotniejszych – z punktu widzenia integracji społeczności romskiej – składników całego pakietu przyjętych założeń.

Dobrym uzupełnieniem strategii jest przywołany powyżej plan jej realizacji przyjęty na poziomie rządowym. Wskazuje on na konkretne formy działań – dookreślone w wymiarze czasowym do 2020 roku – które powinny być realizowane. Wśród nich uwagę zwraca wskazywanie na konkretne czasopisma i publikacje (np. „Ромського правознавчого вісника”, „Роменвад”) i formy aktywności medialnej (audycje „Інтер Одеса”) mające na celu upowszechnianie wiedzy na temat Romów. W dokumencie tym wskazano także Ukraińską Akademię Nauk jako jednostkę odpowiedzialną za podjęcie badań naukowych w zakresie historii, języka i możliwych form integracji społeczności romskiej.

Przyjęcie i realizacja ukraińskiej strategii wynika z konieczności wzmacniania praw mniejszości zapisanej w Układzie stowarzyszeniowym Ukrainy podpisanym w 2014 roku i wynikających z tego reform wprowadzanych sukcesywnie na Ukrainie (przynajmniej na płaszczyźnie legislacyjnej). Oczywiście za ustaleniami strategicznymi bardzo powoli nadąża praktyka społeczna, a przyjęte założenia wymagają trwałych mechanizmów finansowania, które nie są w pełni zagwarantowane przez ukraiński rząd.

Oceniając szanse na realizację strategii i realną poprawę bardzo trudnej sytuacji Romów w tym państwie trzeba brać także pod uwagę polityczne problemy Ukrainy, które są – z punktu widzenia państwa – o wiele bardziej istotne niż rozwiązywanie nawet najbardziej bolesnych problemów marginalnej – prawdopodobnie 0,60%-owej – mniejszości.