Raport EURoma Network

W najnowszym komunikacie Komisji Europejskiej oceniającym postępy realizacji unijnej strategii na rzecz integracji Romów, podobnie zresztą jak w każdym z poprzednich i jak miało to miejsce w dokumentach programowych tworzących podstawy strategii, niebagatelną rolę zajmują fundusze Unii Europejskiej. Przede wszystkim są to fundusze strukturalne oraz inwestycyjne. Oczywiście aktywności krajowej związanej z integracją Romów - zgodnie z założeniami ramowej strategii Unii Europejskiej - nie można opierać wyłącznie na nich, a środki krajowe są ważnym składnikiem ogólnounijnej strategii. Ponadto Komisji Europejska (i nie tylko) w wielu dokumentach przestrzega przed nadmiernym uzależnieniem zarówno państw, jak i samej grupy docelowej od finansowania pochodzącego ze środków Unii Europejskiej. Pomimo tego, zarówno w okresie świadomego w obszarze tematyki romskiej (ponieważ obejmującego okres od największego rozszerzenia Unii Europejskiej – także pod względem liczbowej skali wejście Romów Unii Europejskiej) programowania 2007-2013, jak i dojrzalszego w tym zakresie okresu 2014-2020, fundusze strukturalne (oraz inwestycyjne) stanowią w ściśle określonej grupie państw (w sumie czternaście) ważny składnik wspomagający realizację strategii.

Od razu należy zastrzec, że unijne założenia nie zawsze są odpowiednio realizowane, efektywność wykorzystania funduszy bywa różna, a znaczna ilość działań nie przynosiła nawet chwilowej poprawy sytuacji Romów. Jednak najbardziej zagorzali krytycy tej ścieżki (szerokiej) finansowania przyznają, że działania finansowane z funduszy strukturalnych przynoszą niejednokrotnie wiele pożytku i bywają słuszne (choć niestety ich efekty rzadko są trwałe).

Oceniający realizację krajowych strategii Komunikat Komisji z 2016 podkreśla znaczenia funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w obszarze zaprzestania segregacji w edukacji i segregacji przestrzennej, dyskryminacji na rynku pracy, a także mieszkalnictwa. Komisja Europejska postrzega również fundusze inwestycyjne, których wykorzystanie jest obwarowane ścisłym monitorowaniem, jako narzędzie mogące usprawnić ocenę rezultatów działań i efektywności wykorzystania środków przeznaczanych na integrację Romów.

W zakresie wykorzystania funduszy strukturalnych na działania wspomagające Romów – zarówno w ramach unijnej strategii, jak też i w okresie poprzedzającym jej istnienie – ważną rolę pełniła i pełni EURoma Network (European Network on Social Inclusion and Roma under the Structural Funds).

Rola sieci uznawana i doceniana przez Komisję Europejską sprowadza się przede wszystkim do monitoringu proromskich działań w ramach funduszy strukturalnych. Jednak pełni ona także rolę konsultacyjną, ułatwia międzynarodową wymianę dobrych praktyk, a także wspomaga strategiczne planowanie na poziomie Unii Europejskiej i państw członkowskich. Ponadto ma na celu promowanie wykorzystania funduszy strukturalnych na rzecz integracji ludności romskiej oraz w zwiększenie skuteczności polityki wobec Romów.

W lipcu 2016 roku sieć opublikowała raport „Promoting the use of ESI Funds for Roma inclusion. A glance at EURoma’s eight years of work and how Roma inclusion is considered in the 2014-2020 programming period”.

Biorąc pod uwagę zarówno okres działania sieci, jak też i zakres tej aktywności, to właśnie ona najlepiej mogła opracować ten dokument. Jak sam jego tytuł wskazuje, odnosi się on – choć w różny sposób - do poprzedniego i aktualnego okresu programowania i koncentruje na promocji wykorzystania środków strukturalnych i inwestycyjnych do włączenia Romów. Celem raportu była zatem ocena głównych kierunków wykorzystania funduszy strukturalnych, a także zbadanie wartości dodanej i wynikającej z realizacji projektów oraz ich oddziaływania. Raport ma także za zadanie określić i porównać przyjęte przez państwa członkowskie w nowym okresie programowania priorytety oraz wyzwania jakie stoją przed nimi podczas realizacji projektów finansowanych w ramach funduszy strukturalnych i inwestycyjnych przeznaczonych na integrację Romów.

Aktualny okres programowania w ramach funduszy strukturalnych jest bardzo istotny. Jego koniec zbiegnie się z zakończeniem unijnej strategii (a przynajmniej pierwszej jej odsłony). Stąd ważne jest, aby wykorzystać fundusze w jak najbardziej efektywny (z punktu widzenia zmiany sytuacji Romów) sposób, wspierając wielokierunkowo realizację strategii.

Na podstawie obserwacji krajowych rozwiązań, EURoma Network konkluduje, że wsparcie Romów nie musi być realizowane wyłącznie w ramach specjalnego priorytetu inwestycyjnego 9.2, wyrażanego konkretnie w krajowych programach operacyjnych, ale także – zgodnie z zasadą „wyraźnego ale nie wykluczającego podejścia” – mogą ich dotyczyć także inne priorytetu, nie wskazujące ich literalnie, jednak odnoszące się wprost do sytuacji w jakiej się znajdują i dzięki temu możliwe do realizacji w ich przypadku. Zbliżone niewykluczające podejście wiąże się z objęciem Romów konkretnym wsparciem w ramach aktywności związanej z regionem, który zamieszkują i który w ramach spójności terytorialnej objęty jest dofinansowaniem z funduszy strukturalnych lub inwestycyjnych.

Pierwsza – na szczęście krótka – część raportu to głównie podsumowanie znaczenia, roli i działania instytucjonalnego autora opracowania na rzecz lepszego wykorzystania funduszy strukturalnych w okresie 2007-2013. Druga między innymi omawia programy operacyjne czternastu państw członkowskich Unii Europejskiej, w których został uwzględniony element włączenia Romów i poddaje analizę ich wzajemne relacje, zakres tematyczny, potencjalną efektywność oraz strukturę priorytetów inwestycyjnych.

Dwa niewielkie aneksy dobrze domykają całość raportu. Pierwszy jest odwołaniem bibliograficznym (niestety nie obszernym) uzupełnionym o krótkie omówienie dokumentów, a drugie to użyteczne tabelaryczne podsumowanie krajowych informacji o programach operacyjnych.

W całości raport (poza pierwszą częścią i pominiętym tu podsumowującym The way forward) jest nieprzegadany i konkretny. Dostarcza konkretnych (choć jedynie programowych) informacji i może być cennym źródłem danych porównawczych.

Warto nadmienić, że nie wszystkie omawiane w raporcie państwa (pięć z czternastu) wykorzystały priorytet inwestycyjny 9.2 EFS: Socio-economic integration of marginalised communities such as the Roma, w odmienny sposób kształtując wykorzystanie środków strukturalnych. Wśród nich znalazła się Polska. Ponadto w polskich planach krajowych nie uwzględniono żadnego (konkretnie wskazującego na Romów) wsparcia na rzecz zmiany ich sytuacji mieszkaniowej i zdrowotnej. Pozostaje mieć nadzieję, że własne pomysły (w ramach PO WER) okażą efektywne - szczególnie w długoterminowej perspektywie - i ostatecznie będzie można ocenić polskie wykorzystanie funduszy strukturalnych (i inwestycyjnych) na rzecz Romów w okresie programowania 2014-2020 (w kategorii trwałej zmiany) lepiej niż było to w poprzednim okresie programowania.