Romskie symbole

Symbolika narodowa ma niewątpliwe znaczenie dla wszystkich narodów, choć każdy z nich na swój specyficzny sposób – uwarunkowany przede wszystkim własną tradycją i momentem historycznym – wyraża swoje przywiązanie do nich.

Symbole te są zewnętrznymi oznakami przynależności do narodu. Najważniejszymi symbolami – unormowanymi i sformalizowanymi – są hymn oraz flaga. Godło jest równie ważnym symbolem, jednak jego posiadanie wiąże się najczęściej z byciem narodem państwowym. Nie wyczerpuje to oczywiście pełnej listy istniejących symboli narodowych.

Romowie jak naród niepaństwowy posiadają wspólną flagę oraz hymn. Można oczywiście mówić o Romach jako mniejszości etnicznej a nie narodowej, jednak jest to mniejszość etniczna posiadająca te dwa symbole… narodowe. Jednak w takim przypadku dość powszechnie (co nie oznacza, że słusznie) przyjęte zostało, że jest to flaga etniczna.

Tak jak w przypadku wszystkich symboli, tak też i w przypadku narodowych symboli romskich mają one znaczenia metaforyczne.

Romska flaga została przyjęta w 1971 roku podczas I Światowego Kongresu Romów w Orpington (miasto leżące na terenie Londynu).

Jej wzór opierał się na projekcie zaprezentowanym i przyjętym podczas konferencji „Zjednoczeni Cyganie Europy” w Bukareszcie w 1933roku.

Jego opracowanie wiązało się z przyszłym działaniem jedynej w owym czasie ponadnarodowej organizacji romskiej General Union of the Roma of Romania (UGRR). Większość źródeł (prawdopodobnie za błędnym wpisem na Wikipedii), prawidłowo podaje rok, jednak stwierdza że to właśnie Uniunea Generala a Romilor din Romania opracowała/przyjęła romską flagę. Jest to jednak niemożliwe, ponieważ organizacja ta została powołana dopiero 1934 roku. Tym, co wiąże te dwie kwestie jest osoba przyszłego przewodniczącego UGRR – Gheorghe Niculescu, który przyczynił się do stworzenia koncepcji flagi.

W pierwotnej wersji flagi nie znajdywał się jednak na niej czerwony symbol – obecnie traktowany także odrębnie jako symbol wszystkich Romów niemalże na prawach godła – określany jako romska czakra, a będący symbolicznym przedstawieniem koła z szesnastoma szprychami, zarówno odwołującego się do ich wieloletniej tradycji wędrownego trybu życia, jak też i nawiązujący do flagi Indii – historycznego miejsca pochodzenia wszystkich Romów.

W oczywisty sposób dolna część flagi symbolizuje zieleń łąk, lasów, pastwisk, a górna bezkres bezchmurnego nieba. To połączenie odnosi się tak do mitycznej wręcz wolności wędrownych Romów i ich związków z naturą, jak też i na poziomie interpretacji kolorów, zawiera znaczną ilość kulturowych odniesień do pozytywnych wartości. Można także dodatkowo wskazać na – narzucającą się wizualnie – granicę pomiędzy tymi dwoma kolorami i wyraźne oddzielenie nieba od ziemi. Byłoby to mocne podkreślenie jednego z elementów rdzeniowych romskiej kultury – wyraźnych granic dzielących na wielu płaszczyznach świat i jego elementy, zgodnie z zasadami Romanipen.

Autorem romskiego hymny jest Žarko Jovanović Jagdino, który jak sam mówił została wybrany „na sekundę“ ministrem kultury Romów.

Pierwotna wersja piosenki nosiła tytuł „Oprah Roma”, jednak w późniejszym czasie – po II wojnie światowej – autor zamienił zarówno tytuł na „Đelem, đelem...“, jak i jej słowa. Oryginalna melodia jest tradycyjną melodią cygańską.

Elena Marushiakova i Vesselin Popov podają nieco inne dzieje powstania i przyjęcia romskiego hymnu, nieco zmieniając historię opowiadaną przez Žarko Jovanovića. Miał on na miejscu (wraz z dr Janem Cibulą) – podczas Światowego Kongresu Romów – opracować jego aktualną wersję.

Nie zmienia to jednak znaczenie hymny, ani tego jak bardzo jest znany i popularny w świecie, ile powstało jego różnorodnych wersji i wariancji.

Dla wielu Romów pozostaje o wiele bardziej rozpoznawalny niż romska flaga.

Ponieważ wciąż można mówić o konstruowaniu modernistycznej narodowej świadomości Romów, symbole – nawet jeśli zostały pierwotnie przyjęte przez przedstawicieli zaledwie części spośród nich – maja ogromne znaczenie. Nie tyle wzmacniają poczucie bycia Romami ile wspomagają budowanie narodowej przynależności, jedności, większej identyfikacji nie tylko na poziomie kulturowym, ale także na poziomie celów, które odważnie można nazwać celami politycznymi. Tym bardziej, że w obu przypadkach – tak flagi, jak i hymny – ich symbolika odnosi się i podkreśla nie to, co w kulturze romskiej po prostu było i jest, ale to o czym Romowie zapomnieli: indyjskie pochodzenie i zagładę podczas II wojny światowej.

Mają one – poza symbolicznym znaczeniem – także znaczenie formalne i są – podobnie jak używanie nazwy „Rom” zamiast „Cygan” – swoistym komunikatem do świata nieromskiego, przypominającego wszystkim którzy nie są Romami, że Romowie to naród i prawdziwa wspólnota.

Jest to o tyle istotne, że w świadomości społeczeństwa większościowego dominującymi symbolami związanymi z Romami, są jednak najczęściej symbole przynależności związane z krzywdzącymi stereotypami.