Mężczyzna

Wiele się mówi i pisze o roli i znaczeniu kobiet w środowisku romskim. Brakuje jednak zarówno opracowań i możliwej do poświęcenia uwagi w kwestiach romskich mężczyzn.

Pojawiają się oni głównie w kontekście patriarchalnego systemu i ich wyższej pozycji wobec kobiet, jako przywódcy grup romskich, interpretatorzy prawa, a także – poza identyfikacją z innymi typowo męskimi zawodami (niedźwiedźnik, kowal) – jako soliści i tancerze romskich zespołów artystycznych.

Jednak takie dookreślenie ich roli i miejsca w społeczności jest o wiele uboższe i przede wszystkim płytsze niż ma to miejsce w przypadku Romni. Nawet historyczna i etnograficzna ikonografia jest w ich przypadku o wiele bardziej uboga.

Taki odmienny zasób informacji i ich charakterystyki, odzwierciedla w pewnym stopniu fakt, że to Romni są bardziej otwarte na kontakty zewnętrzne i jakiekolwiek zmiany.

Zatem należałoby zapytać, czemu Romowie (mężczyźni) są bardziej zamknięci? Czy przyczyną ich niechęci do otwartości jest swoisty bierny opór wobec zmian? Bo mogłyby naruszyć ich wyższą pozycję?  Bo są zadowoleni i z nierówności?

Ale przecież aktywne kobiety romskie nie przedstawiają programu walki z tradycją. Nie starają się także znaleźć sposobów na wewnątrzgrupową emancypację. Raczej podejmą działania w takim zakresie w jakim nie naruszą porządku wewnętrznego swojej grupy etnicznej (i rodzinnej). Co więcej – we wszystkich przypadkach oficjalnych spotkań dotyczących kobiet romskich pojawiają się na spotkaniach także aktywni mężczyźni (nieliczni).

Zatem być może wynika ze specyficznie zdefiniowanych - i skutkujących odmiennym podejściem do tego co zewnętrzne - ról społecznych, które nie tylko wiążą się z prosto rozumianym systemem patriarchalnym, ale które wynikają z historycznie utrwalonych innych składników rdzenia kulturowego. Natomiast jego kształt jest uwarunkowany przede wszystkim koniecznością przetrwania zbiorowego. Temu samemu celowi służy zatem także pozorna zamkniętość męskiej części społeczności romskiej.

Główną przyczyną tradycyjnej (rytualnej i tabunicznej) nieczystości Romni - z czego wynika także ich gorsza pozycja - jest ich płciowość związana z płodnością. I to począwszy od pierwszej menstruacji, poprzez życie seksualne, aż po ciążę, poród i połóg. Kobiety zatem z zasady są przez część swojego życia – poprzez skalanie zgodne z kodeksem Mageripen - są niejako wykluczone ze społeczności romskiej.

W ten sposób pozostają swoistym zagrożeniem dla Romów. Jako źródło skalania są bowiem dla nich potencjalnym źródłem wyłączenia ze społeczności. Oczywiście istnieje grupa skalań niezwiązanych z kobietami, jednak zależą one od woli mężczyzny – wynikają ze świadomego popełnienia czynu niegodnego.

Jakiekolwiek wyłączenie ze społeczności – choćby okresowe - jest dla Roma najwyższą karą. Dodając do tego szczególny szacunek wobec osób starszych (mądrzejszych przez dłuższą praktykę bycia Romem, a co za tym idzie dłuższe przebywanie w romskiej wspólnocie) – każde wyłączenie ze społeczności narusza jego ogólny wizerunek i podważa wiarygodność.

Być może powyższe uwarunkowania są jedną z  podstaw podziału władzy, jaki można w pewnym upraszczającym porównaniu przypisać Romom. Mężczyźni jako strażnicy porządku są władzą sądowniczą. Ich głos jest rozstrzygający w przypadku jakiegokolwiek przekroczenia zasad warunkujących porządek społeczności. Kobiet natomiast jako strażniczki tradycji, działające w granicach wewnętrznego prawa są w takim przypadku władzą wykonawczą. Obszar ustawodawczy byłby w takim ujęciu zajęty przez tradycję i precedensowo traktowany dorobek wyroków sędziowskich. Być może jest to zbyt daleko idące porównanie, jednak po części może być pomocne do zrozumienia dostrzeganej z zewnątrz różnicy w podejściu romskich kobiet i mężczyzn do świata zewnętrznego.

Mężczyźni są także odpowiedzialni za długoterminowe planowanie strategiczne, muszą dostrzegać szerszą perspektywę i to od nich przede wszystkim zależą decyzje o większym znaczeniu nie tylko dla rodziny, a także całej wspólnoty. Kobiety zawsze jednak pełnią nieoficjalną rolę doradczą i wpływają na te decyzje, jednak koncentrują się o wiele bardziej na samej rodzinie, sprawach doraźnych i codzienności.

To jedynie niewielka próba charakterystyki Romów – mężczyzn. Warto przy tym pamiętać, że ich obowiązkiem jest także (w ramach trwania na straży porządku) dbałość o cześć kobiecą i okazywanie im przynależnego szacunku. A ten w społeczności romskiej – zdeterminowanej odmiennym od głównonurtowego systemu wartości – jest o wiele ważniejszy niż niepewna równość.