Ten zły Cygan, ten biedny Rom
Bo to przecież prawda. Cyganie to kradną i porywają dzieci. A Romowie to ci, którzy ukończyli kursy zawodowe (najlepiej z funduszy unijnych) i dzięki temu włączyli się w główny nurt życia europejskiego społeczeństwa, stając się szanowanymi i równymi (choć nadal biednymi) jego członkami.
Nie. Tak nie jest.
Książka „Biedni Romowie, źli Cyganie” Norberta Mappes-Niedieka idealnie
to pokazuje.
Ten niemiecki dziennikarza od wielu lat związany zawodowo z Bałkanami
bardzo dobrze potrafi zrozumieć, ocenić, dostrzec i pokazać te elementy środkowoeuropejskiej
rzeczywistości, które burzą nasze średnioklasowy i drobnomieszczański porządek
świat, oferujący nam wewnętrzny spokój. Bo czy dla nas – parafrazując tytuł
wstępu – szacunek naszej rodziny (etnicznej lub narodowej) jest ważniejszy od
chleba?
Można powiedzieć, że łatwo jest krytykować, a trudniej mówić o rzeczach
dobrych. Jednak inaczej jest kiedy ma się podstawy do krytyki, a żadnych
podstaw do tego aby chwalić. Mappes-Niediek w swojej książce potrafi odważnie
mówi o bezsensowności tak niepodważalnych wydawałoby się spraw jak choćby uznanie
dyskryminacji za główny problem Romów, niepodważalna wartość edukacji, genialność
unijnej strategii wobec Romów, znaczenie aktywności publicznej Romów czy efektywność
europejskich funduszy na rzecz Romów.
A to co najważniejsze, to że znając i poznając od środka środowo- i
wschodnioeuropejską rzeczywistość Romów ma do krytyki pełne (lub prawie pełne)
podstawy. I czyni to trafnie i bezkompromisowo.
Jak w każdym dobrym reportażu w książce tej nie ma (niemalże) żadnych
elementów oceny. Czytając ją wydaje się, że autor nagle zaczął opowiadać się po
którejś ze „stron”, jednak kolejne akapity burzą tę dopiero co tworzącą się
deklarację.
Mappes-Niediek odważnie zadaje pytania (jakaż to skarbnica gotowych tez
do prac naukowych), ale nie daje na nie odpowiedzi. Słowami konstruuje obraz europejskiej
rzeczywistości, w której żyją Romowie. Obraz, który wpływa na czytelnika i pozwala
mu wyciągać własne wnioski.
W tej książce nie ma nic (prawie) o romskiej muzyce, o barwnych strojach,
o „dobrych praktykach” funduszy unijnych. Na szczęście nie ma.
Jest za to obraz życia na marginesie życia. Są rozmowy z mieszkańcami
romskich gett. Jest pokazany mechanizm ekonomii biedy i sposoby przetrwania na wysypisku
śmieci. Są ukazane prawdziwe źródła koronowania cygańskich królów, cesarzy,
książąt, czy innych form pozornej reprezentacji środowisk romskich przez „liderów”.
Jest wreszcie obraz tego jak bardzo dostatnio żyjące społeczeństwo Europy nie
jest w stanie zrozumieć jak to jest żyć będąc Romem.
Pata Rat
Autor upatruje główny problem Romów w biedzie. Temu tematowi jest
poświęcony pierwszy rozdział książki. Opisuje biedę środowoeuropjskich romskich
gett, ale o nędzy piszę w kontekście nędzy polityki a nie Romów. Biedę mocno
wiąże z brakiem pracy (choć trzeba pamiętać o ubóstwie ludzi pracujących) i ten
motyw przejawia się praktycznie przy omawianiu każdego kolejnego tematu. Są
nimi: migracje, przestępczość, kulturowa odmienność, pytanie o przynależność
etniczną lub narodową, przywództwo.
Gyöngyöspata
Każdy z nich stanowi jednak tylko pretekst do tego aby zabrać czytelnika
w podróż po Europie Środkowej, po romskim systemie wartości i przekonań, po
sytuacjach jakie niedawno miały miejsce i ich dotyczyły, po ich codziennym
życiu i prawdziwych. Autor nie tylko nie pomija żadnego tematu dotyczącego
Romów jaki pojawił się w ciągu ostatnich kilku lat w europejskich mediach, ale
omawia także wiele zagadnień opracowanych przez naukowców i odnoszących się do
pochodzenia Romów, ich wędrówki, systemu etycznego i religijnego, języka.
Ferentari
Bolesny dla samozadowolonego społeczeństwa europejskiego jest szczególnie
rozdział podsumowujący „Do czego potrzebni są Romowie”. To proste. Do tego aby
dostrzec, nie jak w lustrze, ale przez powiększające urządzenia optyczne prawdziwe
problemy naszego (sub)kontynentu:
Romowie nie są źródłem problemów
Europy. Mogą się jednak stać impulsem do ich rozwiązania
Całość wydaje się być o tyle pesymistycznym, co po prostu prawdziwym i
pozbawionym złudzeń obrazem rzeczywistości. Bo tak naprawdę nie ma dobrych
rozwiązań. A przynajmniej autor ich nie proponuje. Ani tak naprawdę nie pokazuje.
No może kilka. Ale wszystkie mają małą skalę. Nie zmienią nic trwale. Potrafią naprawdę
pomóc, ułatwić życie, ale nie zrewolucjonizują cygańskiego świata. Europy też
nie.
ProRroma Foundation
To co dla polskiego czytelnika może być swoistą ochronną
tarczą, to fakt, że Polska pojawia się w książce jedynie trzy razy i to nie w negatywnym
kontekście . Co prawda wiele pokazanych problemów ukazanych przy okazji opisu Rumunii,
państw bałkańskich, Węgier, Słowacji i Czech, występuje także w Polsce, ale rzeczywiście
– nie są aż tak wyraźnie widoczne.
Wiarygodność tego reportażu dobrze podkreśla cytat z jednego
z Kełderaszy otwierający tekst książki i wskazujący na znaczną świadomość i
realne podejście Norberta Mappes-Niedieka do Romów:
…jeśli oni (dziennikarze, fotografowie, pisarze) za bardzo nas
naciskają, opowiadamy im banialuki i śmiejemy się w kułak, kiedy te cymbały to
potem wszystko opisują…
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz