Irlandzka strategia po nowemu

Irlandzka krajowa strategia na rzecz integracji Romów przyjęta w ramach zobowiązań państw członkowskich Unii Europejskiej do realizacji ramowej strategii Unii Europejskiej została zaplanowana do 2016 roku. W 2017 roku przyjęto kolejną strategię, tym razem w wymiarze czasowym do 2021 roku. Można by stwierdzić, że doszło w Irlandii do podobnej sytuacji jak w przypadku zakończenia i rozpoczęcia polskich krajowych programów, kiedy to w 2014 dotychczasowy program się zakończył, a nowy nie został jeszcze zatwierdzony, blokując możliwość krajowego finansowania proromskiej aktywności.

Jednak w przypadku Irlandii 2017 rok wiąże się z bardzo pozytywnym wydarzeniem – z uznaniem przez państwo irlandzkich Travellers za etniczną grupę w ramach narodu irlandzkiego.

Reforma dotychczasowej strategii pozwoliła na pewien perspektywiczny (o ile nie przypadkowy) zabieg, który w przyszłości (już w sumie niedalekiej) na łatwe i płynne przejście do kolejnej strategii. Większość państw Unii Europejskiej przyjmując swoje narodowe romskie strategie (a także programy działań „na rzecz” – jak w przypadku Polski) i plany ich reformy, przyjęła perspektywę ich zakończenia do 2020 roku. Zatem od 2021 musi zostać uruchomiony  bądź nowy program, bądź powinna „obowiązywać” nowa krajowa strategia. Tymczasem perspektywa czasowa zarówno ogólnej strategii rozwojowej Unii Europejskiej (Europa 2020), jak i ramowej strategii romskiej, sięgają do 2020 roku. Potrzebny będzie czas na to aby podsumować lata działań, dokonać przeglądu zysków i strat i należy się spodziewać, że dopiero (i oby już wtedy) w 2021 roku Unia Europejska przyjmie nowe strategie post2020. Na ich podstawie, w ich kontekście i w oparciu o wnioski z nich wypływające będzie można dopiero konstruować krajowe rozwiązania. Rzecz bardzo prosta – Polska zapewne ponownie będzie czekała z przygotowaniem krajowej strategii/programu dotyczącego Romów (podobnie jak część państw członkowskich), natomiast Irlandia będzie miała możliwość bezproblemowego ukończenia działań zaplanowanych o 2021 roku i spokojnego, zgodnego z nowymi wytycznymi, ukształtowania przyszłych działań.

To, co charakterystyczne dla nowych krajowych planów działań i co pojawiło się zarówno w polskim przypadku, jak iw  irlandzkim, to zmiana określającej strategię, wynikające z modyfikacji ogólnoeuropejskiego instytucjonalnego podejścia do Romów i skutkująca także nieco innym praktycznym podejściem do tej grupy. O ile w polskim przypadku była to zmian z „na rzecz Romów” na „integracji Romów”, o tyle w Irlandii można mówić o pójściu krok dalej. „Ireland’s National Traveller / Roma Integration Strategy” została zastąpiona przez „National Traveller and Roma Inclusion Strategy 2017 – 2021”. Zatem w tym przypadku wyraźnie widoczne jest wpisane w nazwę przejście od integracji do włączenia. Różnica niewątpliwie znacząca, co jednak w przypadku Irlandii i wyraźnie wskazanych i odróżnionych od Romów (pomimo wytyczonego przez Komisję Europejską szerokiego zakresu tego pojęcia) Travellers, jest w znacznym stopniu zrozumiałe. Wynika to z tego, że pomimo podobnej (złej) sytuacji społecznej i ekonomicznej, a także zbliżonego do Romów trybu życia (w kilkunastu procentach przypadków – mobilnego), nie są oni genetycznie z Romami związani. Natomiast ze względu na cel wyznaczony strategii, taka nazwa o wiele lepiej odzwierciedla oczekiwania zarówno większości społeczeństwa, jak i obydwu grup, których dotyczy.

Znacząca – bo sięgająca nie tylko samego rozróżnienia, ale wyraźnego wpisania w tytuł strategii nazwy tej grupy – koncentracja na Travellers nie jest w przypadku Irlandii chęcią przesunięcia problemu z obcych etnicznie Romów na rodzimą i o wiele bardziej irlandzką grupę wędrowców. Takie podejście wynika z tego, że Romów w Irlandii jest stosunkowo mało – zaledwie 3 do maksimum 5 tysięcy osób. Natomiast Travellers jest około 30 tysięcy i to oni są o wiele bardziej „widoczni” i w sumie bardziej „uciążliwi” dla systemu, niż garstka etnicznych Romów.

Z tego powodu Irlandia konsekwentnie dążyła do  formalnego włączenia tej grupy w zakres definicji Romów. Było zgodne z założeniami wynikającymi pośrednio ze strategii E2020 i z podejścia Komisji Europejskiej zainteresowanej deetnicyzacją zagadnień romskich i ich powiązaniem z mierzalnymi wskaźnikami statystycznymi w zakresie kwestii społecznych i gospodarczych.

Travellers, a właściwie sytuacja w jakiej się znajdują, stanowi poważną przeszkodę, lub nawet społeczne i ekonomiczne zagrożenia dla wzrostu i rozwoju gospodarczego, co w powiązaniu z czynnikiem terytorialnym, znajduje odzwierciedlenie w sytuacji lokalnej.

Nowa irlandzka strategia była przygotowywana przez dwa lata, przy jej opracowywaniu rzeczywiście (co nie jest zawsze oczywiste mimo deklaracji) brali udział przedstawiciele grup, których dotyczy, a po drodze – w 2016 roku – ogłoszono otwarte konsultacje społeczne mające za zadanie w jeszcze większym stopniu urealnić możliwość rozwiązania problemu społecznego i gospodarczego. Prace przygotowawcze podzielono na trzy precyzyjnie zaplanowane fazy, a ostateczny kształt strategii został ściśle powiązany z „National Strategy for Women and Girls (2017 – 2020)” oraz „The Second National Strategy on Domestic, Sexual and Gender-based Violence (2016 – 2021)”.

Całość strategii – pozostając w zgodzie z ogólnounijnymi założeniami dotyczącymi Romów i uwzględniając wnioski dotyczące Irlandii formułowane przez Komisję Europejską w kolejnych corocznych komunikatach – została podzielona na 10 tematów strategicznych. Wykraczają one w swoim zakresie poza założenia przyjęte przez Unię Europejską w strategii ramowej, jednak uwzględniają wskazane w niej podstawy i obszary:

Cultural Identity

Education

Employment and The Traveller Economy

Children and Youth

Health

Gender Equality

Anti-Discrimination and Equality

Accommodation

Traveller and Roma Communities

Public Services

W przypadku każdego z nich zidentyfikowano po kilka konkretnych celów, którym odpowiada kilka równie konkretnych działań. Najbardziej obszernie zostały opisane tymi punktami Children and Youth oraz Traveller and Roma Communities. W sumie strategia przyjmuje listę 149 działań. Zgodnie z założeniami, podczas przyszłej oceny realizacji strategii, przy każdym z nich będzie określany stopień osiągania celu.

Patrząc na ogólny i szczegółowy kształt strategii oraz sposób jej przygotowania, wydaje się być ona bardzo precyzyjna, bardzo przewidująca, bardzo dokładna i bardzo ściśle związana z irlandzkimi realiami rzeczywistości społecznej. Cele i działania zaplanowane w jej ramach wydają się być ściśle związane z oczekiwaniami Romów i Travellers, a także potrzebami społeczeństwa większościowego. Czy i w jakim stopniu je zrealizuje okaże się w perspektywie kilku najbliższych lat.

Interesująca może być ocena tej strategii, jaką z pewnością Komisja Europejska przedstawi, przy okazji przyszłorocznego komunikatu oceniającego realizację krajowych romskich strategii w 2017 roku.