ROMED

Pomimo tego, że ROMED w polskiej rzeczywistości może kojarzyć się przede wszystkim z niepublicznym zakładem opieki zdrowotnej, to jest to nazwa ponadnarodowej inicjatywy mającej na celu ułatwić funkcjonowanie Romom w społeczeństwach państw europejskich.

Ma ona na celu przygotowywanie mediatorów, których zadaniem jest pośredniczenie w kontaktach między społecznością romską i społeczeństwem większościowym. Najistotniejszy wydaje się tu być element związany nie tyle z kontaktami międzyludzkimi, ile z łatwiejszym odnajdywaniem się Romów w zinstytucjonalizowanej rzeczywistości Europy. W praktyce mediatorzy wspierają Romów w sytuacjach związanych ze sprawami urzędowymi przede wszystkim w zakresie ochrony zdrowia, szkolnictwa oraz zatrudnienia. ROMED działa od 2011 roku i w ciągu 5 lat w jej ramach przeszkolono 1300 mediatorów z 22 państw.

W polskim warunkach odpowiednikiem mediatorów są asystenci romscy.

Co prawda – zgodnie z dokumentami programowymi rządowych programów na rzecz społeczności romskiej w Polsce (począwszy od pilotażu 2001-2003, a skończywszy na programie integracji 2014-2020) w Polsce funkcjonuje wąskie stanowisko asystenta edukacji romskiej, jednak to właśnie ten obszar jest uznawany za priorytetowy i to w jego ramach asystenci są najbardziej potrzebni.

Zawód ten wykonują wykształceni Romowie, którzy ponadto są obdarzeni zaufaniem przez lokalne społeczności romskie. Powoli, lecz sukcesywnie budują oni pozytywny wizerunek szkół i szkolnictwa wśród Romów, pomagają dzieciom w nauce, kontaktują się z rodzicami, rozwiązują sytuacje konfliktowe, a także – między innymi – kontrolują zarówno frekwencję, jak i wyniki w nauce. Ważnym elementem ich aktywności jest budowanie wśród młodych Romów ambicji edukacyjnych oraz ciekawości nieromskiego świata.

W 2004 roku stanowisko asystenta edukacji romskiej zostało wprowadzone do oficjalnego katalogu zawodów. Początkowo asystentów finansowano z romskiego programu rządowego, jednak w późniejszym czasie stworzono możliwość finansowania ich z subwencji oświatowej, odciążając budżet programu.

Według danych z 2013 roku, w Polsce pracowało 91 asystentów edukacji romskiej, a na każdego z nich przypadało 29 dzieci. Docelowy wskaźnik (w 2020 roku) ma wynosić 22 uczniów.

Rozważana jest także możliwość wprowadzenia dodatkowych zawodów do wspierania Romów, asystenta socjalnego, społecznego oraz asystenta pracy (zawodowego).

Romowie pozytywnie oceniają pracę asystentów edukacji romskiej (73%) i uznają, że są oni potrzebni w społeczności (96%).

Realia pracy asystentów są bardzo różnorodne, działają oni głównie w szkołach, jednak współpracują także ze świetlicami romskimi, zapewniając pomoc uczniom także poza szkołą. W wielu gminach władze oczekują od nich nie tylko aktywności w zakresie edukacji, ale także przypisują im rolę pośredników przy okazji reprezentowania społeczności romskiej w kontakcie z władzami lokalnymi. Co więcej, ponad połowa Romów ze społeczności, w których działają asystenci edukacji romscy, ufa im na tyle, że to do nich zwracają się oni w przypadku, gdy pojawia się konieczność załatwiania spraw w urzędach.

Działalność asystentów romskich jest postrzegana pozytywnie nie tylko przez Romów, ale także przez przedstawicieli władz lokalnych i wojewódzkich. Praca, którą wykonują służy nie tylko samym Romom, ale – poprzez wspieranie włączenia Romów i dwukierunkowe wzajemne tłumaczenie światów – także i społeczeństwu większościowemu. Dzięki nim, nie tylko zwiększa się liczba romskich dzieci uczęszczających do szkoły, nieprzerywających nauki, osiągających lepsze wyniki w nauce, ale także zmniejsza się ilość absurdalnych niejednokrotnie konfliktów, wynikających z niezrozumienia podstaw kulturowych świata Romów i świata nieromskiego.

Polscy asystenci romscy nie są włączeni w inicjatywę ROMED i teoretycznie zakres ich działania jest węższy niż w przypadku mediatorów, bo z założenia ma dotyczyć tylko edukacji. Jednak jak pokazuje praktyka, ich aktywność obejmuje także inne wrażliwe dziedziny życia Romów.

Po 2013 roku uruchomiono kontynuację szkoleń i aktywizacji mediatorów – ROMED2. Nie wszyscy spośród mediatorów są Romami, jednak – podobnie jak w Polsce – aby zdobyć zaufanie Romów i móc pełnić obowiązki asystenta/mediatora, trzeba nie tylko dobrze znać ich kulturę, ale także zasłużyć sobie na ich zaufanie.

Pomimo tego, że ROMED opiera się na koncepcji zawartej w dokumencie Rady Europy z 2010 roku – Strasburskiej Deklaracja dotyczącej Romów, to jednak w aktywność ROMED jest także zaangażowana Unia Europejska, a działalność mediatorów wiąże się z (wymuszonymi ramową strategią Unii Europejskiej) krajowymi programami integracji Romów – wspierając ich efektywność.

Tym trudniej zrozumieć, dlaczego Polska nie jest włączona w tę inicjatywę. Tym bardziej, że współrealizują ją nie wyłącznie państwa bardzo demokratyczne i te, w których Romowie stanowią znaczny odsetek ludności, ale także Albania, Ukraina i Rosja.

Interesująco przedstawia się – co prawda niewielki, ale wartościowy – zasób opracowań udostępnionych przez ROMED. Znajduje się wśród nich między innymi Kodeks etyki mediatora oraz analityczne opracowanie badające sytuację mediatorów i asystentów edukacji romskiej w Europie. Wszystkie opracowania udostępnione przez ROMED wykazują się dbałością o zachowanie romskiej kultury i tożsamości i mogą służyć podniesieniu jakości praktyki także polskich (i tak już dobrze ocenianych) asystentów edukacji romskiej.

Być może Polska włączy się w ROMED2, jednak skoro nie dokonała tego od 2011 roku, to trudno chyba oczekiwać, że nagle teraz doceni pomoc merytoryczną jaką ROMED oferuje asystentom w ich trudnej pracy.